Polską kolej czekają w perspektywie 2030 roku istotne zmiany. Co ważne, należy spodziewać się, że każda z nich będzie pozytywna i stworzy szansę na lepszą realizację potencjału kolei.
Budowa nowych linii KDP w połączeniu z zakończeniem modernizacji kluczowych istniejących odcinków linii kolejowych w Polsce pozwoli na znaczące skrócenie czasu przejazdu w wielu krajowych i międzynarodowych relacjach dalekobieżnych. Nowe linie KDP nie tylko zwiększą istniejącą przepustowość linii kolejowych w Polsce, ale dzięki przesunięciu części relacji dalekobieżnych na linie KDP uwolnione zostaną przepustowości na istniejących. Będą one mogły przyjąć więcej pociągów o charakterze regionalnym i lokalnym oraz pociągów towarowych.
Liberalizacja rynku przewozów dalekobieżnych – dzięki procesom konkurencyjnym – spowoduje zwiększenie liczby oferowanych połączeń kolejowych oraz spadek cen biletów. Zainteresowanie koleją będzie ponadto rosło w miarę wzmacniania się trendów zrównoważonej mobilności oraz działań inwestycyjnych, które stawiają użytkowników kolei (podróżnych oraz właścicieli ładunków) w centrum uwagi.
Każdy z tych elementów samodzielnie stworzy nową jakość na kolei. Dzięki efektom synergicznym zmieni się logika funkcjonowania uczestników rynku kolejowego tworząc „nowe otwarcie” dla kolei. Obserwując analogiczne procesy zachodzące w innych krajach Unii Europejskiej, można przypuszczać, że kolej stanie się mniej instytucjonalna, a bardziej biznesowa, w sposób podobny do tego, jak w ostatnich latach przeobraził się sektor lotniczy.
Polska kolej ma potencjał do przewożenia istotnie większej niż obecnie liczby pasażerów i ładunków, wypełniając cele UE związane z dążeniem do zrównoważonego transportu. Wzrost przewozów w ostatnich latach jest zauważalny, lecz na tle innych krajów wciąż mało jeździmy i wozimy koleją, a wzrosty przewozów w transporcie drogowym są większe.
Mając na względzie kosztochłonność infrastruktury kolejowej oraz czasochłonność procesów inwestycyjnych i organizacyjnych można stwierdzić, że czas zmian, nie jest odległą przyszłością, lecz nadejdzie „za chwilę”. Kierunkowe decyzje podejmowane dzisiaj będą miały bezpośredni wpływ na to, jak mocno potencjał tych pozytywnych zmian zostanie wykorzystany i czy rzeczywiście będziemy mieli do czynienia ze znaczącym wzrostem przewozów kolejowych.
Potrzebny jest więc oparty na dogłębnej analityce, wiedzy i liczbach spójny plan, który ułatwi procesy decyzyjne. Plan, który na poziomie całej sieci kolejowej będzie łączył w sobie infrastrukturę i rozkład jazdy. Plan, który będzie usytuowany pomiędzy obowiązującymi dokumentami strategicznymi a pojedynczymi przedsięwzięciami inwestycyjnymi i który – łącząc obie rzeczywistości – będzie stanowił element dziś nieobecny w planowaniu rozwoju kolei, ale pasujący jak brakujący element do układanki.
Wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom, w Spółce CPK wypracowano kompleksowe podejście analityczno-planistyczne, oparte na zaawansowanych narzędziach analityki transportu. Narzędzia te wykorzystywane są nie tylko podczas prowadzenia prac studialnych nad poszczególnymi przedsięwzięciami inwestycyjnymi KDP, ale również posłużyły do wypracowania koncepcji rozwoju przewozów pasażerskich i towarowych (intermodalnych).
Kompleksowe planowanie w ramach Programu Kolejowego CPK obejmuje:
- Horyzontalny Rozkład Jazdy (HRJ) – koncepcja przewozowa łącząca inwestycje infrastrukturalne i ruch pociągów
- Lokalne Huby Mobilności (LHM) – koncepcja tworzenia węzłów przesiadkowych powiązanych funkcjonalnie z otoczeniem, w których priorytetem jest bezpieczeństwo i wygoda użytkownika
- Sieć Terminali Intermodalnych (STI) – koncepcja tworzenia terminali intermodalnych i naczepowych działających w sieci, pozwalających przenieść część przewozów towarowych z dróg na kolej
- Pasażerski Model Transportowy (PMT) – narzędzie informatyczne służące do wykonywania międzygałęziowych prognoz ruchu, dające wiedzę o popycie na przewozy pasażerskie
- Towarowy Model Transportowy (TMT) – analogiczne narzędzie służące do wykonywania prognoz w ruchu towarowym, obejmujące swoim zasięgiem wszystkie kontynenty
- Kolejowy Model Mikrosymulacyjny (KMM) – bliźniak krajowej sieci kolejowej pozwalający na weryfikację dostosowania infrastruktury kolejowej do planowanego ruchu
- Model Analizy Kosztów i Korzyści (Model AKK CPK) – narzędzie informatyczne służące do badania efektywności ekonomicznej systemu przewozowego i inwestycji infrastrukturalnych
Wszystkie powyższe elementy zostały ujęte w proces, który wykonywany w iteracyjny sposób pozwala na zaplanowanie efektywnego systemu transportu kolejowego. Pozwala on na uzyskanie odpowiedzi na kluczowe pytania: dokąd pasażerowie i ładunki będą się przemieszczać? Jaka będzie skala przewozów? Czy infrastruktura będzie wystarczająca do potrzebnego im rozkładu jazdy? Dzięki temu możliwe jest zapewnienie spójności założeń przewozowych i inwestycyjnych dla pojedynczych linii kolejowych, a po ich realizacji – uzyskanie skokowego efektu wzrostu przewozów. Pozwala to uniknąć przewymiarowania lub niedoinwestowania infrastruktury oraz ustalać priorytety inwestycyjne w oparciu o wiedzę i liczby.
Korzyści z realizacji tak zaplanowanego i uporządkowanego procesu odniosą wszyscy uczestnicy rynku. Pasażerowie otrzymają czytelny, wygodny i cykliczny rozkład jazdy oraz wysokiej jakości infrastrukturę stacji i węzłów przesiadkowych. Nadawcy ładunków otrzymają większe i stabilne możliwości przewozowe oraz infrastrukturę intermodalną. Organizatorzy przewozów na poziomie krajowym, samorządowym i lokalnym będą mogli synchronizować swoje działania w oparciu o spójne sieciowe założenia. Inwestycje będą miały precyzyjnie określony cel i potrzeby funkcjonalne. Jest to możliwe po zastosowaniu podejścia do planowania inwestycji taborowych i infrastrukturalnych na podstawie dobrze zdefiniowanych potrzeb.
Jednocześnie każde z wymienionych koncepcji i narzędzi stanowi wyodrębnioną część, która jest rozwijana i doskonalona w wewnętrznym zespole doświadczonych ekspertów. Katalog ich zastosowań jest o wiele szerszy niż tylko planowanie na poziomie sieciowym. Większość z narzędzi i koncepcji została już wdrożona jako funkcjonujący, kompletny element wykorzystywany w procesie przygotowawczym kolejowych przedsięwzięć inwestycyjnych CPK, pozostała część znajduje się w fazie zaawansowanych prac realizacyjnych. Opracowany przez ekspertów CPK Pasażerski Model Transportowy już dziś w swoich pracach wykorzystuje 50 interesariuszy.
Biała Księga Rozwoju Kolei nie jest dokumentem strategicznym tworzącym normy prawne. Nie ma w niej również gotowych odpowiedzi na pytania: czy i kiedy dane przedsięwzięcie inwestycyjne powinno być realizowane? oraz jaki powinien być jego zakres rzeczowy i finansowy? Dokument świadomie pomija także aspekty technicznego projektowania inwestycji kolejowych oraz ich środowiskowo-społecznego oddziaływania. Są one już dobrze opisane i uregulowane.
